Wolontariat - współpraca i partnerstwo
„Nasz świat wkracza w nowe tysiąclecie pełne sprzeczności jakie niesie ze sobą rozwój gospodarczy, kulturowy i techniczny, który niewielu wybranym daję ogromne możliwości, natomiast miliony ludzi nie tylko pozostawia na uboczu postępu, ale każe się im zmagać z warunkami życia uwłaczającymi ludzkiej godności, trzeba aby w obliczu tej sytuacji człowiek uczył się wyrażać swoje zatroskanie o drugą osobę, poprzez okazywaną bezinteresowną pomoc”
Novo millennio ineunte-Jan Paweł II
Regulacja kwestii wolontariatu zawarta jest w ustawie z dnia 24 kwietnia 2003 r. o działalności pożytku publicznego i o wolontariacie (Dz.U. z 2003 r. Nr 96, poz. 873 z późn. zm.). Celem ustawodawcy było zapewnienie równowagi pomiędzy zabezpieczeniem podstawowych uprawnień wolontariuszy a elastycznością stosunku prawnego.
W myśl definicji ustawowej - wolontariusz to osoba fizyczna, która ochotniczo i bez wynagrodzenia wykonuje świadczenia na zasadach określonych w ustawie (art. 2. pkt 3), przy czym wolontariuszem może być także członek stowarzyszenia art. 42 ust. 3
Co istotne, regulacje dotyczące wolontariatu są (z kilkoma wyjątkami) całkowicie niezależne od regulacji prawa pracy. Wyrazem tej odrębności jest m.in. postanowienie, że do porozumień zawieranych między korzystającym a wolontariuszem w zakresie nieuregulowanym UODPPiW stosuje się przepisy Kodeksu cywilnego (art. 44 ust. 5). Stanowi to ważną wskazówkę interpretacyjną, podporządkowującą te stosunki ( w zakresie nieuregulowanym ustawowo) cywilnoprawnej zasadzie swobody umów, nie zaś rozbudowanej i służącej innym celom regulacji z zakresu prawa pracy. Ponadto, wykonywanie przez wolontariuszy świadczeń nie stanowi przeszkody do nabycia oraz posiadania statusu bezrobotnego (art. 2 ust 2 pkt 1 ustawy o promocji zatrudnienia i instytucjach rynku pracy).
Dla wzmocnienia pewności prawa obu stron, zakres sposób i czas wykonywania świadczeń wolontariuszy powinny być określone w porozumieniu z korzystającym, które musi zawierać postanowienie o możliwości jego rozwiązania. Jeżeli świadczenie wolontariusza wykonywane jest przez okres dłuższy niż 30 dni, porozumienie powinno być sporządzone na piśmie, jeżeli przez okres krótszy, korzystający na żądanie wolontariusza jest obowiązany potwierdzić jego treść na piśmie
Do niezbywalnych uprawnień wolontariusza należą:
• prawo do informacji o ryzyku dla zdrowia i bezpieczeństwa związanym z wykonywanymi świadczeniami oraz o zasadach ochrony przed zagrożeniami oraz o przysługujących mu prawach i ciążących obowiązkach
• bezpieczne i higieniczne warunki wykonywania przez niego świadczeń, w tym - w zależności od rodzaju świadczeń i zagrożeń związanych z ich wykonywaniem - odpowiednie środki ochrony indywidualnej; na dotyczących pracowników zasadach określonych w odrębnych przepisach,
• ubezpieczenie od następstw nieszczęśliwych wypadków (w przypadku wykonywania świadczeń przez okres nie dłuższy niż 30 dni zapewniane przez korzystającego, w przypadku wolontariatu świadczonego dłużej - przysługujące na podstawie ustawy z dnia 30 października 2002 r. o zaopatrzeniu z tytułu wypadków lub chorób zawodowych powstałych w szczególnych okolicznościach)
• w przypadku delegowania wolontariusza do wykonywania świadczeń na terytorium innego państwa, na obszarze którego trwa konflikt zbrojny, wystąpiła klęska żywiołowa lub katastrofa naturalna - ubezpieczenie od następstw nieszczęśliwych wypadków oraz ubezpieczenie kosztów leczenia podczas pobytu za granicą, jeżeli kosztów tych nie pokrywa się z innego tytułu, w szczególności na podstawie przepisów o koordynacji, w rozumieniu ustawy z dnia 27 sierpnia 2004 r. o świadczeniach opieki zdrowotnej finansowanych ze środków publicznych.
Ponadto, o ile wolontariusz nie zwolni korzystającego całości lub w części z tego obowiązku, ma prawo do pokrycia, na dotyczących pracowników zasadach określonych w odrębnych przepisach, koszty podróży służbowych i diet.
Korzystający może też pokrywać: inne niezbędne koszty ponoszone przez wolontariusza, związane z wykonywaniem świadczeń na rzecz korzystającego a także koszty szkoleń, ubezpieczenie od odpowiedzialności cywilnej, w zakresie wykonywanych świadczeń
a także ubezpieczenie od następstw nieszczęśliwych wypadków oraz ubezpieczenie kosztów leczenia podczas pobytu za granicą (fakultatywne w przypadkach innych niż delegowanie na terytorium innego państwa, ogarnięte konfliktem zbrojnym, wystąpiła klęską żywiołową lub katastrofą naturalną).
Wyrazem deregulacji stosunków pomiędzy wolontariuszem i korzystającym są w szczególności przepisy podatkowe. W myśl art. 50 UoDPPiW, wartość świadczenia wolontariusza nie stanowi darowizny na rzecz korzystającego w rozumieniu przepisów Kodeksu cywilnego oraz przepisów podatkowych. Z punktu widzenia prawa podatkowego za przychód nie uznaje się:
• wartości świadczeń wolontariuszy na rzecz organizacji - art.12. ust. 4, pkt 16 ustawy z dnia 15 lutego 1992 r. o podatku dochodowym od osób prawnych)
• wartości świadczeń otrzymanych przez wolontariuszy, od organizacji - wymienionych w art. 42 ustawy o działalności pożytku publicznego (szkoleń, badań lekarskich, wyżywienia, środków ochrony osobistej, składki na ubezpieczenie n.w.) - art. 21 ust. 1, pkt 113 ustawy o podatku dochodowym od osób fizycznych;
• wartości świadczeń otrzymanych od wolontariuszy przez osoby fizyczne - beneficjentów organizacji - art. 21 ust. 1, pkt 117 ustawy o podatku dochodowym od osób fizycznych;
Wsparcie państwa nie ogranicza się do nieobciążania stosunków pomiędzy wolontariuszem a korzystającym reżimem prawno podatkowym. UoDPPiW w art. 5 ust. 6 przewiduje tworzenie przez organy administracji publicznej jednostek organizacyjnych, których celem jest działalność, na rzecz organizacji pozarządowych oraz podmiotów wymienionych w art. 3 ust. 3, w zakresie sfery zadań publicznych, której elementem jest także promocja i organizacja wolontariatu (art. 4 ust. 1 pkt. 27). Ustawa z dnia 22 stycznia 2010 r. o zmianie ustawy o działalności pożytku publicznego i o wolontariacie oraz niektórych innych ustaw (Dz.U. z 2010 r., Nr 28, poz. 146) wprowadziła art. 5 ust. 6, który ma w założeniu sprzyjać tworzeniu i umacnianiu infrastruktury społeczeństwa obywatelskiego, w tym infrastruktury wolontariatu.
tekst przygotowała Marta Żołędowska
